نقش رسانه های آموزشی در
فرآیند یاددهی ـ یادگیری
هدف این است که شاگرد
بتواند تا حد امکان پدیده های علمی را توسط تجارب دست اول یا نزدیک به آن تجربه
کند. هر اندازه شاگردان در طول زندگی خود تجارب بیشتری را به دست آورده باشند، بهتر
و با موفقیت بیشتری قادر خواهند بود تا ادراکات خود را افزایش
دهند.
در زمینه
تجربه پیامبر اکرم(ص) می فرماید: التجربه فوق العلم (تجربه بالاتر از دانش است.)
به همین جهت از طریق
انتخاب و استفاده مدبرانه و صحیح از رسانه های آموزشی می توان امکانات بیشتری را در
اختیار شاگردان قرار داد. رسانه های آموزشی به تمامی تجهیزات و امکاناتی اطلاق می
شود که می توانند در محیط آموزشی شرایطی را به وجود آورند که در آن شرایط، یادگیری
سریعتر، آسانتر، بهتر، با دوام تر و مؤثرتر صورت بگیرد. این گونه امکانات شامل
وسایل (ابزار و آلات الکتریک) مواد (ورقه شفاف، فیلم و غیره) و موقعیت های آموزشی
(نمایش، گردش علمی) است.
رسانه های آموزشی چیز تازه و نویی نیستند بلکه از زمانی
که آموزش شروع شده است، رسانه ها نیز وجود داشته اند. بی شک یکی از نخستین رسانه ها
بیان معلم، گچ و تخته سیاه بوده است. مدتی بعد عکس و سپس ضبط صوت، رادیو، فیلم،
تلویزیون، ویدیو و رايانه جایی برای خود در جریان آموزش پیدا کردند. در سال های نه
چندان دور رسانه ها را وسایل کمک آموزشی سمعی و بصری می نامیدند (وسایل کمک آموزشی
سمعی و بصری اصطلاحاً به ابزار و آلات الکتریک مانند پروژکتورها اطلاق می شد) ولی
در حقیقت رسانه های آموزشی چیزی بالاتر از وسایل کمکی هستند. زمانی که آنها به صورت
صحیحی مورد استفاده قرار گیرند، می توانند بر روی فرایند یادگیری تاثیرگذارند.
رسانه ها برای برقراری ارتباط موثر در تدریس کلاسی که به صورت گروهی انجام می گیرد
لازم و ضروری به شمار می آیند. اکنون رسانه های آموزشی جزیی تفکیک ناپذیر از فرآیند
آموزش و یادگیری هستند آنها دیگر وسایل و موادی در حمایت آموزش نیستند بلکه رسانه
ها خود نیز داده های آموزشی هستند.
نقش وسایل آموزشی در
فرآیند آموزش ـ یادگیری
نقش وسایل آموزشی، بیشتر در چگونگی انتقال مفاهیم به شاگردان نهفته است
و انتقال بهتر و موثر مفاهیم نیز از مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
تحقیقات نشان می دهد که وسایل آموزشی مناسب، در انتقال و تفهیم و
تاثیر مفاهیم
نقش موثری دارند که مهمترین آنها عبارتند از:
۱) اساس قابل لمسی را برای تفکر و
ساختن مفاهیم فراهم می کنند و در نتیجه سبب می شوند شاگردان کمتر به مفاهیم انتزاعی
متوسل شوند.
۲) سبب ایجاد علاقه در امر یادگیری شاگردان می شوند و توجه آنها را
به موضوع آموزشی معطوف می کنند.
۳) پایه های لازم را برای یادگیری تدریجی و
تکمیلی فراهم می آورند و آن را دائمی می کنند.
۴) تجارب واقعی و حقیقی را در
اختیار شاگردان قرار می دهند و در نتیجه موجب فعالیت بیشتر می شوند.
۵) پیوستگی
افکار را در فرایند یادگیری فراهم می کنند.
۶) در توسعه و رشد معنا، در ذهن
شاگردان موثرند و به گسترش دامنه لغات کمک می کنند.
۷) معنا و مفاهیم آموزشی را
سریعتر منتقل می کنند.
۸) تجاربی را در اختیار شاگردان قرار می دهند که کسب آنها
از راه های دیگر چندان امکان پذیر نیست، و در نتیجه به تکامل و عمق و میزان یادگیری
می افزايند.
انواع وسایل آموزشی
وسایل آموزشی را از نظر
نقشی که در فرآیند آموزش بازی می کنند، می توان به دو دسته تقسیم کرد، وسایل
آموزشی معیاری و وسایل آموزشی تسهیل کننده. وسایل معیاری، وسایلی
هستند که از فراگیر می خواهد برای نشان دادن کارآیی آموخته هایش، آنها را شرح دهد،
تفسیر کند، دوباره بسازد و یا مشخص کند، به عبارت دیگر این دسته از وسایل، جزئی از
معیارهای یادگیری هستند و در هدف های فعالیت های آموزشی نیز آورده شده اند، مانند
اکثر ابزارهای آموزشی در رشته های فنی و حرفه ای، و اتومبیل در آموزش
رانندگی.
معایب و چالش های چند رسانه ای
ها:
1- نیاز
به رایانه های پیشرفته
2- تولید
چند رسانه ای، هزینه بسیار بالایی دارد و فرایند تولید چند رسانه ای اثربخش،
نیازمند زمان است.
3-
دسترسی به رایانه و دارا بودن حداقل سواد رایانه ای، برای استفاده از قابلیت های
چند رسانه ای ها ضروری است.
4- برای
تولید و ساخت چند رسانه ای به وسیله معلمان و مربیان، باید آنها را آموزش داد و این
امر گاهی اوقات، با دشواری های فراوان و همچنین عدم استقبال آنان، رو به رو
است.
موانع استفاده از چند رسانه ای ها از نظر هلم و مک
کنتز (996)
1-
نارضایتی برخی معلمان از مشاهده محتوای آموزشی تغییر شکل داده
شده
2- ترس
کاربران به خاطر نیاز به دانش فنی برای استفاده از محتوای
آموزشی
3- بروز
نتایج منفی به سبب صرف بیش از حد وقت و بی دقتی در عرضه آموزش
شرایط استفاده از چند رسانه ای
ها
چند رسانه ای، با فراهم آوردن محیط غنی و سرشار از
محرک های متنوع و گوناگون و برقراری تعامل با کاربر،
می تواند به یادگیری مؤثرتر و عمیق تر مفاهیم و حل مسائل بینجامد. در
این میان، طراحی چند رسانه ای، توانایی یادگیرنده و مهارت معلمان و مربیان در
بکارگیری آنها، از عوامل مهم در اثر بخشی برنامه های چندرسانه ای است.اگر طراحی برنامه های چند رسانه
ای، اصولی نباشد و در تهیه آنها به عواملی چون سطح رشد یادگیرندگان، صحت محتوای
علمی، استفاده از واژه های مناسب و نظایر آن، توجه نشود، نمی توان انتظار اثربخشی و
کارایی بالایی از آن داشت. همچنین میزان تسلط مربیان و معلمان بر برنامه های آموزشی چند رسانه
ای و مهارت آنان در استفاده از این رسانه ها در موقعیت های آموزشی، یکی از عوامل
مرتبط با موفقیت یادگیرندگان است. توجه به آموزش های ضمن خدمت مربیان و معلمان، می
تواند کمبود یا فقدان این مهارت ها را، جبران نموده و آنان را برای فعالیت در عصر
نوین، آماده سازد.
شیوه های استفاده از چند رسانه ای در
آموزش
(لینچ 02003) استفاده از چند رسانه ای را به سه
روش امکان پذیر می داند که عبارتند از:
1-
نمایش: در این شیوه، معلم می تواند از چند رسانه ای برای عرضه دیداری-
شنیداری مطالب کمک بگیرد.
2-
یادگیری مشارکتی: هنگامی که دانش آموزان به صورت گروهی فعالیت می کنند،
استفاده از چندرسانه
ای، روابط بین اعضای گروه را آسان می کند.
3-
یادگیری انفرادی: در این صورت، یادگیرندگان می توانند به صورت انفرادی و
مستقل، به یادگیری بپردازند. تعاملی که بین کاربر و نرم افزار ایجاد می شود،
یادگیرنده را راهنمایی می کند و موجب یادگیری او می شود.
چند رسانه ای را می توان
علاوه بر نقش کمکی آن در موقعیت های آموزشی کلاسی رسمی، به عنوان یک خودآموز در
موقعیت های غیررسمی، مورد استفاده قرار داد.
استفاده از چند رسانه
ای در موقعیت رسمی و غیر رسمی
(اقتباس از کولینز،
ولینگتون، و هاموند،1997)
|
یادگیری در مدرسه (رسمی) |
یادگیری درخانه(غیر
رسمی) |
|
اجباری |
داوطلبانه |
|
ساختارمند و متوالی |
اتفاقی، سازمان نیافته و غیر
متوالی |
|
غالباً محدود، هدف مدار |
بدون محدودیت |
|
مورد ارزشیابی قرار می گیرد و به اخذ مدرک می
انجامد |
مورد ارزشیابی قرار نمی گیرد و لزوما به اخذ مدرک
نمی انجامد |
|
مبتنی بر کلاس درس و مؤسسه
آموزشی |
محیط غیر رسمی |
|
طرح ریزی شده |
طرح ریزی نشده |
|
معلم محور و تحت تسلط
معلم |
یادگیرنده محور و تحت تسلط
یادگیرنده |
|
پیامد های قصد نشده اندک |
پیامد های قصد نشده
متعدد |
|
هدایت و کنترل شده، و تابع
مقررات |
هدایت نشده و بدون
مقررات |
نتیجه گیری
آنچه مولف در این مقاله به دنبال آن بود بررسی
فرایند های چند رسانه ای و تأثیرات آن در بهبود فرایند
آموزش است.
همانطور که از یافته های پژوهش های صورت گرفته می توان استنباط نمود ، پروژه های
چند رسانه با در نظر گرفتن شرایط یادگیری و محتوا در اغلب موارد می تواند تأثیرات
مفیدی را در فرایند یادگیری ایجاد نماید و با توجه به این که این رسانه از ترکیب
گرافیک و صوت در کنار مطالب چاپی ساخته می شود می توان از این قابلیت و جذابیت های
آن در یادگیری عمیق تر به ویژه در کودکان مقاطع
ابتدایی استفاده
نمود. این رویکرد جدید هنوز نتوانسته جایگاه مناسبی را در نظام آموزشی کشور پیدا
نماید درحالی که متخصصین آموزشی ما می توانند از این رسانه به عنوان یک رسانه مناسب
و مکمل در کنار معلمین برای آموزش بهتر و موثرتر بهره جویند.
منابع:
1- امیر تیموری، محمدحسین؛ رسانه های یاددهی
– یادگیری،
انتشارات ساوالان، چاپ هفتم، ویرایش دوم، 1386
2- رضوی، سیدعباس(گردآوری و ترجمه)؛ مباحث نوین در
فناوری آموزشی، دانشگاه شهید چمران اهواز، چاپ اول، 1386
3- زارعی زوارکی، اسماعیل، عوض زاده، ایرج؛ اصول
طراحی چند رسانه ای های آموزشی بر اساس نظریه شناختی یادگیری، دانشگاه علامه
طباطبایی، مجله رشد تکنولوژی آموزشی، شماره 2، آبان 1386
4- شاهمرادی، مرتضی؛ تأثیر چندرسانه ای ها در آموزش،
آذر1388
5- ظریف صنایعی، ناهید؛ کاربرد اصول چندرسانه ای در
طراحی دروس الکترونیک، دانشگاه علوم پزشکی شیراز
6- عوض زاده، ایرج؛ تحلیل و ارزشیابی محتوای
چندرسانه ای های آموزشی درس زبان انگلیسی پایه دوم راهنمایی بر اساس اهداف برنامه
درسی و اصول هفت گانه مایز(پایان نامه کارشناسی ارشد)، دانشگاه علامه طباطبایی،
1384
:: موضوعات مرتبط:
چند رسانه ای آموزشی،
تحقيق و پژوهش (مقاله)
