تکنولوژی آموزشی در جهان امروز

يادگيري الكترونيك و كاربرد آن در آموزش و يادگيري

ليلا بختياري-دانشجوي كارشناسي ارشد تكنولوژي آموزشي آذر ماه 87

مقدمه

پيشرفتهاي چشمگير فن آوري ارتباطات و اطلاعات در سالهي اخير تا مرزهاي موسوم بر سر راه دسترسي به اطلاعات در هم نورديده شود. با امكانات حاضر كابران مي توانند در سريعترين زمان به انواع اطلاعات موجود در اقصي نقاط دنيا دسترسي پيدا كنند.

با توجه به تاثير شگرف اين نو آوري ها در ارتقاي كيفي سطح آموزش و فراهم نمودن امكان عمومي براي دسترسي به اطلاعات و آموزشهاي برتر ريكرد نويني در آموزش و پرورش تحت عنوان "يادگيري الكترونيك" (e- learning) مطرح شده است كه در آن با استفاده از فن آوري رايانه, امكان دسترسي به بانكهاي اطلاعاتي و منابع درسي آسان می شود و سعي مي شود توزيع آموزش در سطح وسيعتر, كيفيت بهتر و بدون اطلاعات زماني و مكاني صورت مي گيرد.

تعريف آموزش یا يادگيري الكترونيك:

براي ايجاد دركي مشترك، يكپارچگي و استانداردسازي در تعريف آموزش الکترونیکی، تعاريف زير مطرح مي‌شوند.

در يك تعريف، آموزش الکترونیکی به يك سيستم آموزشي اطلاق مي‌شود كه آموزگار و دانش آموزان به طور فيزيكي از هم جدا هستند. اين سيستم رويكردهايي را ارايه مي‌كند كه بر روي دسترسي آزاد به آموزش و برنامه‌هاي تعليمي، آزاد شدن دانش آموز، محدوديت زمان و مكان و ارايه‌ي فرصت‌هاي آموزشي قابل استفاده براي هر فرد محصل و يا گروه‌هايي از محصلان متمركز مي‌شوند.

در اين روش دانش و تجربيات از طريق ابزار چند رسانه‌يي قابل دسترسي هستند، به طوري كه دانش آموزان به طوري موثر و بدون نياز به حضور در كلاس‌ها از اين آموزش بهره‌مند مي‌شوند.

پس از تكميل تمام دوره‌ها مدارك و گواهي‌نامه‌هاي فارغ‌التحصيلي با همان ارزش مدارك مربوط به مدارس و دانشگاه‌هاي سنتي به آن‌ها ارايه خواهد شد.

هفت عنصر جدا بودن آموزگار و دانش آموز، وجود يك سازمان آموزشي سيستماتيك براي حمايت از خودآموزي، بدون مرز و زمان بودن؛ فراهم بودن امكان يادگيري در همه جا، همه وقت و براي تمام افراد، استفاده از رسانه‌هاي فني براي اتحاد ميان آموزگار و دانش آموز و حمل مفاهيم و تجارب آموزشي، ايجاد يك سيستم تبادل ارتباطاتي دو جانبه ميان معلمان و دانش آموزان، امكان برگزاري جلسات رو در رو و دوره‌اي براي اهداف تعليمي و اجتماعي، پذيرفتن يك شكل صنعتي شده از آموزش با تمركز بر روي توليد انبوه و با كيفيت از ابزاري آموزشي به طوري كه تمام دانش آموزان در سطحي مساوي و با كيفيت از اين ابزار خودآموز بهره‌مند باشند؛ ويژگي‌هاي اصلي آموزش الکترونیکی را تشكيل مي‌دهند.

آموزش الكترونيك، سه حوزه‌ي آموزشي از جمله مديريت الكترونيك، خدمات الكترونيك و يادگيري الكترونيك را در بر دارد. سيستم مديريت الكترونيك بر اساس يك الگوي مديريتي موثر است كه از جمله اين الگوها مي‌توان به الگوي POSDCARE اشاره كرد.

اين الگو شامل مراحل Planning به معني برنامه‌ريزي از طريق اينترنت، oraganizing به معني سازمان‌هاي مجازي، Staffing به معني استخدام از طريق اينترنت، Directing به معني كنترل و هدايت از طريق پست الكترونيك، فكس، تلفن، Coordinaning به معني شبكه‌سازي از همكاري كننده‌ها Allocationof Resourcey به معني بانك الكترونيك و انتقال پول، Reporting به معني فرستادن گزارشات از طريق پست الكترونيك و بالاخره Eraluation به معني بررسي و بازبيني از طريق اينترنت است.

در يك سيستم خدمات الكترونيك ارايه و دريافت خدمات از طريق ابزار الكترونيك صورت مي‌گيرد.

در بخش يادگيري الكترونيك نيز در يادگيري از فناوري اطلاعات و ارتباطات براي حمايت از ارتباطات دو طرفه و تبادلي ميان آموزگاران و دانش آموزان به شكل ديجيتال و آنالاك بر اساس ساختار وب و سيستم‌هاي تحويل off-line و online استفاده مي‌شود.

نوعي از يادگيري الكترونيك كه در آن‌ها انتقال دانش و اطلاعات به طور كامل از طريق اينترنت صورت مي‌گيرد، يادگيري آنلاين ناميده مي‌شود.

با مراجعه به منابع مختلف, 8 تعريف زير در مورد تعريف يادگيري الكتونيك به دست آمده است.

وجه مشترك تمامي اين تعاريف كاربرد رايانه به منظور ياددهي يادگيري در تمام ساعات روز و در تمام نقاط است. وجود شبكه ارتباطي ( اعم از محلي و جهاني) از ديگر مفروضات تعريف بيان شده است.

1- يادگيري در زمان كه در 7/24 در دسترس دانش آموزان است تا بتوان از وقت معلم و دانش آموز حداكثر بهره را برد . (جانستون, اس,2000)

7/24 يعني 7 روز هفته روزي 24 ساعت

2-يادگيري الكترونيك يعني همگرايي يادگيري و شبكه اينترنت (Ban American Sewrities)

3- يادگيري الكترونيك يعني كاربرد فن آوري شبكه جهاني به منظور طراحي, توزيع, انتخاب, مديريت و گسترش يادگيري ( اليوت ماسي)

4- موسسات يادگيري الكترونيك موسساتي هستند كه از فن آوري شبكه اينترنت به منظور ابداع , توزيع, فراهم آوردن امكانات و تسهيل يادگيري مادام العمر استفاده مي كنند.(رابرت پترسون)

5-يادگيري الكترنيكي بخش كوچكي از نظام آموزش از راه دور است. يادگيري الكترونيك يعني امكان دسترسي به دوره هاي آموزشي از طريق شبكه اينترنت و فن آوري چند رسانه اي از راه دور.

6- يادگيري الكتونيك يعني به كار گرقتن توانائي شبكه اينترنت به منظور يادگيري در تمام اوقات و از تمامي نقاط.

7- يادگيري الكترونيك نوعي آموزش است كه در آن رايانه به جاي ساختمان مدارس به كار گرفته شده است و داراي سه بخش

1-يادگيرندگان

2-فن آوري از جمله رايانه

3- اطلاعات يا مهارتهايي كه بايد ياد گرفته شوند, ميباشد.

8- يادگيري الكترونيك يعني كاربرد شبكه LAN&WAN و يا اينترنت براي توزيع مواد آموزشي كه به دو روش رايانه محور CBT و معلم دار ilt صورت مي گيرد.

در روش رايانه محور , رايانه نقش معلم را به عهده مي گيرد. و مواد درسي از طريق LAN&WAN شبكه اينترنت و يا لوح فشرده در اختيار افراد قرار داده مي شود.

روش معلم محور مي تواند به روش سنتي رو-در-رو اجرا شود و يا اينكه معلم به صورت همزمان يا غير همزمان از طريق روشهاي فوق الذكر(LAN&WAN و شبكه اينترنت ) به دانش آموزان متصل شود.

بر مبناي اين تعاريف مي توان پانزده ويژگي زير را براي آموزشهاي الكترونيكي برشمرد.

ويژگي هاي يادگيري الكترونيك

1- دوره هاي آموزشي تعاملي هستند.

2- دروس توسط اساتيدي كه در محلهاي مختلف قرار دارند تهيه مي شود.

3- براي تمامي گروههاي سني در همه جا و همه وقت (7/24) هستند.

4- دانش آموز محور بوده, فردي و در عين حال در خدمت سازمان است.

5- بر روي شبكه اينترنت قرار دارد.

6- از انواع روشهاي يادگيري استفاده مي كند. كلاس مجازي, شبيه سازي, همكاري, اجتماعات و حتي كلاس فيزيك درس

7- شامل تمامي مراحل آموزشي ثبت نام, آموزش, ارزشيابي و اعطاي گواهينامه است.

8- مديريت, ثبت نام, دريافت شهريه, نظارت و ..... بر روي شبكه صورت مي گيرد.

9- پويا هستند. از جديدترين منابع اطلاعاتي استفاده مي شود.

10-به صورت (زنده) در زمان اجرا مي شوند.

11-مشاركتي است. يادگيرندگان , معلمان و متخصصان را گرد هم مي آورد.

12-فردي است. با توجه به علايق, توانائي ها و سرعت هر فرد قابل استفاده است.

13-جامع مي باشد. از تمامي منابع و پايگاهاي اطلاعاتي استفاده مي برد.

14-يادگيري سريع و در عين حال كم هزينه است.

15-برابري فرصتهاي آموزشي را افزايش مي دهد.

دیدگاه های یادگیری الکترونیکی:

کلارک(2004)سه دیدگاه در مورد یادگیری الکترونیکی بیان کرده است،

1-دیدگاه الکترونیکی: براساس این دیدگاه یادگیری الکترونیکی مجموعه ای از کاربردها و فرایندهایی چون یادگیری مبتنی بر شبکه وب،یادگیری مبتنی بر رایانه،و کلاسهای درس مجازی را در بر می گیرد .و عرضه محتوا از طریق اینترنت،اینترانت،نوارهای ویدئویی،پخش ماهواره،تلویزیون تعاملی ،دیسکهای فشرده و نظایر آن است.

2-دیدگاه اینترنتی: در این دیدگاه تنها به حامل اطلاعات جهانی یعنی اینترنت توجه میشود.کسانی که این چشم انداز را پذیرفته اند یادگیری الکترونیک را عرضه اطلاعات ،ارتباطات و آموزش به صورت بر خط میداند.

3-دیدگاه افسانه ای: طرفداران این دیدگاه معتقند که یادگیری الکترونیکی آموزش بدون زمان خاص و مدارم است که دارای سرعت فوق العاده زیادی است.

دست دادن تعریفی جامع و مورد قبول همگان برای یادگیری الکترونیکی بسیار دشوار است.ازبین دیدگاه های یاد شده تعریف یادگیری الکترونیکی با دیدگاه اول و دوم نزدیکی بیشتری دارد.برخلاف تفکر طرفداران دیدگاه سوم یادگیری الکترونیکی ناجی جادوی یادگیری نیست بلکه روشی برای عرضه تجربیات یادگیری در قالب بسته های آموزشی است.

فوايد يادگيري الكترونيك

در اين بخش فوايد يادگيري الكترونيك از ديدگاه دانش آموزان, معلمان, برنامه ريزان آموزشي, مديران و والدين بيان مي شود. فهرست ارائه شده حاصل نظرسنجي هاي به عمل آمده از گروههاي فوق است.

الف- يادگيرندگان

1- يادگيري الكترونيك باعث مي شود بين معلم و دانش آموزان تعامل ايجاد شود كه در جاي خود سبب افزايش انگيزش يادگيري و به خاطر آوردن اطلاعات در دانش آموزان مي شود.

2- تمامي روشهاي يادگيري فردي را در بر گرفته و براي هر يك فعاليت خاصي را تعيين مي كند.

3- به دانش آموزان امكان مي دهد با توجه به استعدادها و توانايي هاي خود حركت كنند.

4- به دانش آموزان امكان مي دهد كه در همه جا و همه وقت به آموزش دسترسي داشته باشند.

5- سبب كاهش هزينه سفر و همچنين صرفه جوئي در وقت افراد مي شود.

6- با استفاده از شبكه جهاني اينترنت امكان دسترسي افراد به اطلاعات در اقصي نقاط جهان را فراهم مي كند.

7- به دانش آموزان امكان انتخاب مواد درسي متناسب با علايق و توانايي خود و انجام تكاليف مربوط را مي دهد.

8- داراي منوي كمكي بوده كه بلافاصله در صورت نياز دانش آموزان,اطلاعات لازم را در اختيار وي قرار مي دهد.

9- دانش آموزان را با شبكه اينترنت آشنا مي سازد كه جز لوازم زندگي كاري آنها در حال حاضر شده است.

10-دانش آموزان مسوليت يادگيري را به عهده مي گيرند و از اين طريق اعتماد بنفس خود را افزايش مي دهند.

11-توانائي نوشتاري دانش آموزان به دليل نامه نگاري از طريق پست الكترونيكي تقويت مي شود.

12-پاسخ سوالات به سرعت ارائه و امکان انتقال دانش آموزان به بازار کار فراهم می شود.

ب- معلمان

1- معلمان مي توانند با استفاده از منابع موجود بر روي شبكه جهاني اينترنت, مواد درسي مورد نظر خود را تهيه و تدوين كنند.

2- تبادل اطلاعات به مراتب سريعتر و موثرتر از انتقال اطلاعات در آموزشهاي از راه دور نوشتار محور است.با استفاده از امكانات چند رسانه اي, متون, تصاوير زنده,عكس, صدا به راحتي براي مخاطبان ارسال مي شود.

3- به معلمان امكان مي دهد كه در همه جا و همه وقت به آموزش دسترسي داشته باشند.

4-معلمان مي توانند دقت خود را صرف فعاليتهاي آموزشي برتري نمايند به اين صورت كه اطلاعات بنيادي را به صورت بسته هاي اطلاعاتي بر روي شبكه قرار دهند تا دانش آموزان از آنها استفاده كنند به عوض آنكه وقت ارزشمند كلاس صرف ارائه اينگونه اطلاعات گردد.

5- امكان ثبت مكالمات وجود دارد تا بتوان در آينده نسبت به بررسي و ارزشيابي آنها اقدام كرد.

6- به دليل شركت كيفي دانش آموزان در فعاليتهاي كلاسي, معلمان رضايتمندي بيشتري كسب خواهند كرد.

7- در هزينه هاي سفر و اقامت معلمان صرفه جوئي مي شود.

8- معلمان به سادگي مي توانند به متخصصان ذيربط در ارتباط باشند.

9- معلمان رشته هاي مختلف مي توانند با يكديگر به تبادل نظر پرداخته , از منابع به اشتراك استفاده نمايند.

10-معلمان مجرب مي توانند تخصص خود را در اختيار مدارس مختلف قرار دهند.

11-معلمان مي توانند با توجه به نيازها و علايق دانش آموزان مطالب درسي را انتخاب نمايند.

ج-برنامه ريزان آموزشي

1- به سادگي مي توانند دقايق آموزشي را بيان كرده و نمايش دهند. به عنوان مثال مي توان با دقت به دانش آموزان نشان داد كه چگونه وسيله اي را تعمير نمايند.

2- توزيع مواد درسي به صورت استاندارد صورت مي گيرد.

3- امكان اصلاح و ارتقاي مواد درسي وجود دارد.

4- مي توان با يك بار طراحي مدل, از آن براي دروس مختلف استفاده كرد.

5- اين امكان را فراهم مي سازد تا مواد درسي, تكاليف و امور مديريتي به صورت منظم و سازمان داده شده بر روي شبكه اعلام شوند.

د-مديران

1- امكان ارزشيابي مستمر و خودكار دانش آموزان را فراهم مي كند .

2- در هزينه ساخت مدارس و تجهيز آنها صرفه جوئي مي شود.

3- امكان دسترسي از طريق انواع سكو ها, UNIX,Windows,Mac را فراهم مي سازد .

4- رويكرد آموزشي اين امكان را فراهم مي سازد تا يادگيري به صورت منظم و مستمر ادامه داشته باشد.

5- به مدارس اين امكان را فراهم مي سازد تا از تدريس و مواد آموزشي دبيران برتر استفاده كنند.

چ-والدين

1- تكاليف برنامه درسي, تقويم كاري, ميزان پيشزفت تحصيلي دانش آموزان و ديگر اقلام اطلاعاتي از طريق رايانه در اختيار والدين قرار داد.

2- معلمان و والدين مي توانند از طريق امكانات رايانه اي ( به عنوان مثال پست الكترونيك)با يكديگر در تماس باشند.

موانع و مشكلات يادگيري الكترونيك

در كنار فوايد و محاسني كه از ديدگاه دست اندركاران و كاربران يادگيري الكترونيك كه در قسمت قبل آورده شده است , در اين بخش موانع و مشكلات موجود اين رويكرد جديد آموزشي بيان خواهند شد.

1- تغيير و تحولات فناوري بسيار سريع روي مي دهند و لذا مديران تمايل ندارند در زمينه اي كه آينده آن مشخص نيست راه اندازي كنند.

2- هزينه اتصال مدارس به يكديگر به صورت گسترده WAN بسيار زياد است و محتاج به كارگيري متخصصان شبكه مي باشد.

3- تامين بودجه اي براي اتصال به شبكه و به كارگيري متخصصان ممكن است مورد مخالفت هيئت امنا مدرسه صورت گيرد.

4- ممكن است معلمان تمايلي در به كارگيري فن آوري جديد نداشته باشند.

5- دانش آموزان, معلمان و مديران بايد آموزشهايي را بگذرانند تا در زمينه كار با رايانه خبره شوند.

6- مدارك اين مدارس مورد قبول عامه نيست.

7- چون دانش آموزان در مورد انتخاب زمان و مكان يادگيري مختار هستند, ممكن است وقفه هايي در آموزش براي آنها- مخصوصا دانش آموزان كم سن و سال كه آشنايي كافي با شبكه ندارند – روي دهد.

8- يادگيري ممكن است محدود به يك روش خاص جهان بيني محدود و محتواي يكساني شود.

9- ممكن است جذبه هاي فن آوري – مانند گفتگو, سايتهاي غير مجاز و ..... – به جاي دروس توجه دانش آموزان را به خود جلب نمايد.

10-اكثر منابع به زبان انگليسي هستندكه براي غير انگليسي زبانان كاربردي ندارد.

11-دانش آموزان بايد نرم افزار و سخت افزارهاي مورد نياز را خريداري نمايند.

12-مشكلات فني سخت افزاري ممكن است سبب بروز وقفه هايي در يادگيري افراد شود.

13-هزينه اوليه تهيه مواد درسي بسيار سنگين مي باشد.

14-معلمان بايد با مباحث مرتبط با يادگيري الكترونيك, نظير كتب الكترونيك, مواد تحقيقاتي, حق استنساخ و غيره آشنا شوند.

15-پهناي باند شبكه اينترنت ممكن است امكان دسترسي افراد به مواد چند رسانه اي را فراهم نكند.

16-افرادي كه كار با يادگيري الكترونيك را شروع مي كنند, پيشگامان اين طرح مي باشند و به همين لحاظ امكان دسترسي به همكاران با تجربه را ندارند.

به منظور غلبه بر پاره اي از اين مشكلات لازم است مديران و دست اندركاران آموزشهاي الكترونيك نكات زير را در آغاز طراحي يادگيري الكترونيك مد نظر قرار دهند.

نكاتي كه در آغاز كار يادگيري الكترونيك بايد مورد توجه قرار گيرند:

1- از واژگان صحيح استفاده كنيد و آن را به ديگران آموزش دهيد. زبان مشترك باعث مي شود افراد به سادگي يادگيري الكترونيك را درك كرده و بتوانند آن را به ديگران نيز انتقال دهند.

2- امكان مباحثه سريع و بي پرده را ايجاد كنيد بهتر است عقايد مخالف بيان شده و جوابي براي آنها بيان شودبه جاي آنكه مخفي مانده بعدا باعث بروز مشكلات شوند.

3- از خود خلاقيت نشان دهيد. از امكانات موجود و روشهاي فعلي استفاده كرده به تدريج به قسمت يادگيري الكترونيك حركت كنيد.

4- وقت شناس باشيد و از فرصتهاي بدست آمده براي معرفي يادگيري الكترونيك و فوايد آن استفاده كنيد تا حمايت ديگران را به دست آوريد.

5- فعاليتها را به صورت عملياتي , دقيق و قابل وصول براي افراد تعريف نمائيد و در اجراي تصميمات متخذه ثابت قدم باشيد.

6- اين احساس را در افراد ايجاد كنيد كه مباحث و مسائلي كه درگير آن هستند جنبه حياتي دارد.

7- در ابتداي كار افراد بسيار اميدوار و فعال وارد كار مي شوند بعد ها با كند پيش رفتن كارها و به انجام نرسيدن و يا به تعويق افتادن آن ها, اين اميدواري به ياس مبدل مي شود. سعي كنيد از ابتداي راه به صورت معقول حركت كنيد.و از ايجاداميدواري هاي كاذب در افراد جلوگيري نماييد.

8- كار گروهي را تشويق نماييد و اين احساس را به وجود آوريد كه هم ميزان موفقيت كار گروهي بالاتر از كار فردي است و هم ميزان رضايتي كه به تك تك افراد دست مي دهد.

9- اهداف كوچك و قابل دسترسي را در اولويت قرار دهيد تا دست يافتن به آنها حس اعتماد افراد را بالا ببرد.

10-مقاومت منفي از سوي بعضي از افراد را شناسائي كنيد . اگر مقاومتهاي معقول هستند, در رفع نواقص كوشش كنيد و اگر اين مقاومتها بي دليل هستند سياست مناسبي براي حذف آن ها اتخاذ كنيد.

11-با پيشرفت كار , توقع و انتظارات از آموزش الكترونيك بالا ميرودبه خاطر داشته باشيد حركت در جهت نيل به اين خواسته هاي فوق برنامه محتاج صرف وقت, انرژي و هزينه بيشتر است. در صورت عدم امكان تامين اين موارد, سعي كنيد به برنامه از قبل تعيين شده خود ادامه دهيد. در غير اين صورت نخواهيد توانست به موقع تعهدات خود را به انجام برسانيد و مجبور به سازش و مصالحه در قسسمتهايي از طرح خواهيد شد.

مثالهایی از یادگیری الکترونیکی

برای اینکه مفهوم یادگیری الکترونیکی و حوزه هایی که زیر پوشش آن قرار می گیرد بهتر مشخص شودذکر چند مثال مفید خواهد بود:

1-پژوهش با استفاده از شبکه جهانی وب،کتابخانه های دیجیتالی و پایگاه های اطلاعاتی.

2-بهره گیری از مواد یادگیری تعاملی(چند رسانه ای).

3-کار گروهی از طریق امکاناتی چون همایش الکترونیکی وگفتگوی اینترنتی.

4-سخنرانی یا بحث گروهی از طریق همایشهای ویدئویی و مدیریت دوره های الکترونیکی.

مدرسه اينترنتی چيست؟
امروزه با پيشرفت سريع تكنولوژی و گسترش فن‌آوری اطلاعات و نفوذ وسايل ارتباط از راه دور در زندگی روزمره ، پا به پای پيشرفت در بخش های مختلف ، مقوله آموزش نيز دچار تحول و دگرگونی شده است. امروزه ما قادر هستيم بجای انتقال فيزيكی مدرس و دانش آموز از يك مكان به مكان ديگر جهت تعليم ، با استفاده از ابزارهای انتقال اطلاعات ، دانش مدرس را به دانش آموزان منتقل نماييم.

مدرسه اينترنتی كه به آن مدرسه آنلاين ، مدرسه مجازی و مدرسه الكترونيكی نيز گفته می‌شود در واقع يكی از اشكال آموزش مجازی است كه در آن از كامپيوتر و اينترنت و يك نرم‌افزار مديريت آموزشی جهت امر تعليم و تربيت استفاده می‌گردد.مدرسه اینترنتی محيطی است مجازی كه در آن دانش آموزان و مدرسان با استفاده از ابزارهای پيشرفته به امر آموزش می پردازند. مدرسان بوسيله نرم افزار مديريت آموزشی ، مطالب آموزشی خود را در سايت قرار می دهند و دانش آموزان نيز قادر هستند تا مطالب ارايه شده توسط مدرس را دريافت نموده و به امر يادگيری بپردازند ؛ همچنين مدرسان و دانش آموزان می توانند از طريق همين نرم افزار به گفتگوی آنلاين و همزمان يا گفتگوی آفلاين و غير همزمان (تالار های گفتگو) با يكديگر نيز بپردازند. مدرسه اينترنتی به استثناء حضور فيزيكی ، دارای همه خصوصيات يك مدرسه معمولی است و حتی نسبت به آن دارای مزايای بسياری نيز می باشد كه اهم آنها به شرح زير است.

مزايای مدرسه اينترنتی:

• چون در اين نوع مدرسه ، انتقال فيزيكی مدرس و دانش آموز انجام نمی شود ، هزينه های مربوط به جابجايی فيزيكی حذف می گردد ؛ اين مساله همچنين باعث كاهش ترافيك و در نتيجه آرامش لااقل بخشی از جامعه می گردد.

• دانش آموزان می توانند از دروس مربوط به مدرسان دارای دانش برتر با حداقل مبلغ استفاده نمايند.

• دانش آموز می تواند بجای حضور اجباری در ساعت معينی در سر كلاس درس ، در هر ساعت از شبانه روز كه فرصت داشت به مطالعه و يادگيری درس بپردازد.
  
• دانش آموز می تواند مطالب آموزشی را به دفعات مختلف خوانده و صدای مدرس را به دفعات مختلف گوش دهد و حتی فيلم های آموزشی را چندين بار مشاهده نمايد و در كل ، آموزش را هر چند بار كه لازم ديد برای خود تكرار نمايد.
  
• مدرسان بجای تكرار مطالب آموزشی در جلسات و مكان های مختلف ، آنها را در سايت قرار می دهند و فقط به رفع اشكالات دانش آموزان می پردازند و اين امر باعث ايجاد فرصت آزاد بيشتر برای مدرس گرديده و او می تواند فرصت زيادی برای مطالعه و افزايش دانش خود داشته باشد.
  
• در اين نوع مدرسه ما قادر هستيم همزمان به هزاران دانش آموز آموزش بدهيم و هزاران هزار كلاس آموزشی برگزار نماييم كه بدون شك اين امر در يك مدرسه فيزيكی ممكن نيست.
  
• علاوه بر موارد بالا ، مدرسه اينترنتی دارای مزيت های ديگری نيز است كه عزيزان می توانند جهت آگاهی از آنها به سايت ها و مقاله های مربوطه مراجعه نمايند.

مراكز آموزش عالى الكترونيكى در ايران
دانشگاه مجازی فرهنگ ومعارف اسلامی/ دانشگاه مهر البرز / دانشگاه آزاد جنوب تهران/ دانشگاه تهران/ دانشگاه خواجه نصير/ دانشگاه علم و صنعت/ دانشگاه اصفهان / دانشگاه شيراز/ دانشگاه امير کبير / علوم حديث/ دانشگاه بين المللی ايران/ آموزش عالی الكترونيكىايرانيان/ موسسه فارابی
دوره هاى الكترونيكى
مرکز آموزش باز/ مرکز توسعه فناوری آموزش الکترونیکی/ آموزش الكترونيكي ايز ايران / كنكور / استاد/ صدای بهار / رايا مدرسه/ آموزش و پرورش شهر تهران/ مرکز مجازی آموزش و پژوهش مهدويت.

عوامل موثر بر استفاده از یادگیری الکترونیکی:

ممکن است این سوال به ذهن بسیاری از افراد برسد که با وجود شیوه های رایج یادگیری و آموزش چه لزومی دارد که به یادگیری الکترونیکی بپردازیم برای پاسخ به سوال می توان به چندین عامل اشاره کرد که بهره گیری از تواناییها و قابلیتهای یادگیری الکترونیکی را سبب میشود(فیاض،1383):

1-عوامل ملی:عواملی چون افزایش روز افزون تعداد داوطلبان ورود به موسسات آموزش عالی ،پراکندگی افراد و نامتجانس بودن آنها،نیاز به آموزش ضمن خدمت باعث شده که نیاز به الگوی آموزشی جدیدی برای یادگیری احساس شود.

2-عوامل ساختاری:بخشی از عوامل مربوط به استفاده از یادگیری الکترونیکی به ویژگیهای این نوع آموزش مربوط میشوند که عبارنتد از:

الف)اانعطاف پذیری یادگیری الکترونیکی در مقابل نیاز یادگیرندگان و امکان دسترسی هر چه بیشتر یادگیرنده به منابع و مواد آموزشی.

ب)کارایی بالای نظام یادگیری الکترونیکی برای مدیریت تعداد زیادی از یادگیرندگان و کاهش هزینه های آموزشی.

ج)ایجاد فرصتهای آموزشی و یادگیری از طریق آموزش از راه دور.

د)بهبود کیفیت یادگیری و تدریس با بهره گیری از امکانات متنوع و روشهای خلاق و موثر.

دامنه آموزش الکترونیک
بعد از اینکه با مفاهیم مقدماتی آموزش الکترونیک آشنا شدید بهتر است دامنه یادگیری آن را نیز بدانید. یا به عبارت بهتر، آموزش الکترونیک در چه محیط هایی و با چه ابزارهایی ارائه می شود. آموزش الکترونیک دامنه گسترده ای دارد و بسته به نوع استفاده و امکانات به چند دسته تقسیم می شود.
1. آموزش بر پایه وب: در این روش آموزش از طریق اینترنت خواهد بود. در اکثر موارد آزمون ها و ارائه مدرک هم از طریق الکترونکی و وب است. کلاس های درس ، یادداشت های درس، جزوه ها، اتاق بحث، پست الکترونیکی و غیره جزء ویژگی های این روش هستند و همگی برروی وب ذخیره می شوند. البته به علت انعطاف پذیری فوق العاده آموزش الکترونیک می توانید نحوه آموزش را به طریق دلخواه، مناسب با فعالیت خودتان، شرایط موجود و امکانات طراحی و پیاده سازی کنید؛ از این رو بعضی از ویژگی های گفته شده می توانند در سیستم شما وجود نداشته باشند یا ویژگی های دیگری جایگزین آن ها باشند.
2. آموزش مبتنی بر کامپیوتر: در این روش احتیاجی به اتصال به اینترنت و حتی به شبکه نیز نیست. مگر در موارد خاص. در این روش اطلاعات بروی یک واسط الکترونیکی ذخیره می شود و کاربر با استفاده از یک کامپیوتر یا ابزار خواننده آن واسط الکترونیکی می تواند از آن استفاده کند. یک مثال متعارف آن استفاده ازCD آموزشی است که در کشور خودمان بسیار از آن استفاده می شود
3. آموزش از طریق وسایل و ابزار دیجیتال همراه: آموزشی است که از طریق و سایل و ابزارهای دیجیتالی همراه از جمله PDA و Tablet PC و ... ارائه می شود.
4. آموزش از طریق تلفن همراه: آموزشی است که کاملا جدید است و تقریبا می تواند در گروه بالا قرار گیرد اما به علت افزایش تعداد افراد دارنده تلفن همراه و تمرکز بروی این روش که به mlearning شهرت یافته دسته ای جدا برای آن در نظر گرفته می شود. به خوبی می توان این روش را پیاده سازی کرد. ولی لازمه آن ایجاد زیر ساخت های مخابراتی است. خیلی از مردم مخصوصا در جوامع شهری وقت زیادی از خود را در انتظار وسایل نقلیه، ترافیک و غیره از دست می دهند. تا همین چند سال پیش افراد برای استفاده از این وقت، کتاب هایی همراه خود جابه جا می کردند که مشکات خودش را داشت مثلا در را ه های ناهموار آسیب زیادی به چشم وارد می شد و ... . با ارائه ذخیره ساز های دیجیتالی صدا، مطالعه به سمت آموزش از طریق صدا حرکت کرد؛ ولی همچنان آموزش از طریق چشم بالاترین کارایی را دارد. بنابراین استفاده از ابزارهای دیجیتالی تصویری بهتر از همه است زیرا :
4.1 می توان به جای نوشته از تصاویر ثابت و متحرک و یا فیلم استفاده کرد
4.2 می توان اندازه نوشته ها را بسته به موقعیت و کاملا دلخواه بزرگ و کوچک کرد.
4.3 می توان از خوانندگان متن یا صدای ضبط شده همراه متن و حتی موسیقی در کنار آموزش استفاده کرد.
4.4 در صورت خستگی از مطالعه می توان از وسایل تفریحی داخل این وسایل استفاده کرد.

یادگیری الکترونیکی در مقایسه با یادگیری سنتی:

مطالعات انجام شده در زمینه تدریس و یادگیری پیشنهاد می کند که افراد از طریق اهداف واقعی –که سبب ایجاد انگیزش می شوند –مطالب را به بهترین وجه یاد میگیرند(بل وشانک،1994).

یادگیری هنگامی به بالاترین حد خود می رسد که با بافت حل مسئله مرتبط باشد کلاسهای آموزش سنتی دارای اثربخشی چندانی نیستند زیرا وابسته به زمان و مکان خاص هستند و نمی توانندبافت واقعی و مناسب برای یادگیری فراهم آورند.متنهای چاپی نیز به سبب محدودیت خاص که چیزی بیش از متن ،تصویر و طرح خطی نیست،مشکل آفرینند.فناوری اطلاعات و ارتباطات شبکه ای بسیار انعطاف پذیر هستند و محتوای چند رسانه ای و دیگر منابع غنی را فراهم می آورند که میتواند فرصتی برای رشد یادگیرندگان باشد.فرصتهای یادگیری مبتنی بر این چارچوب پیوند آموزش با بافت زندگی و حل مسئله را بسیار مهم و حیاتی میداند.مهمترین اهداف این رویکرد ایجاد محیطهای یادگیری مشارکتی است که به یادگیرندگان و معلمان اجازه می دهد به جستجو بپردازند و انواع مسئله ها را بررسی کنند.

رابطه آموزش از راه دور و یادگیری الکترونیکی

آموزش از راه دور فرایندی است که فرصتهای یادگیری و تبادل دو جانبه اطلاعات را برای یادگیرندگان در زمان و مکان و شکلهای مناسب و آسان فراهم می آورد(احمدی و ویرجینیاری،1382).اگربخواهیم رابطه آموزش از راه دور ،یادگیری الکترونیکی و یادگیری مبتنی وب را بررسي كنيم مي توانيم از شكل زير استفاده كنيم:

همانطور كه در شكل ديده مي شود آموزش از راه دور نسبت به يادگيري الكترونيكي گستره وسيعتري را شامل مي شود زيرا در آموزش از راه دور ميتوان از رسانه هايي استفاده كرد كه الزاما الكترونيكي نمي باشند.به طور مثال دوره هاي آموزش از راه دور كه از سوي دانشگاه پيام نور برگذار مي شود از اين قبيلند .كتابهاي طراحي شده تا چند سال پيش اساس برنامه آموزشي اين نظام آموزشي بودند و در چند سال اخير در كنار اين متون چاپي ،استفاده از شبكه پخش تلويزيوني آغاز شده است.بنابراين آموزش الكترونيكي استفاده از فناوري پيشرفته و الكترونيكي است .با اين توصيف نرم افزارهاي آموزشي كه بر لوح فشرده عرضه مي شوند،و همچنين برنامه هاي رايانه اي كه در نظام آموزشي مبتني بر رايانه قرار مي گيرند محصول يادگيري الكترونيكي هستند.اگر آموزش از طريق وب انجام شود و يادگيرندگان به هنگام تعامل با تجربيات يادگيري عرضه شده در صفحات وب به يادگيري بپردازند با نظام آموزشي مبتني بر وب رو به رو خواهيم بود.

فناوري اطلاعات رايانه اي

فناوري اطلاعات و ارتباطات امكانات متعددي را در اختيار كاربران داده است . رايانه و اينترنت به عنوان اعضاي شاخص و نماينده فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطي به طور مداوم به قابليتهاي نويني دست مي يابند به طور مثال مدت زمان زيادي از پيدايش پست الكترونيكي نميگذرد،حال آنكه امروزه مركز گوناگوني اقدام به عرضه اينگونه خدمات كرده اند و در اين فرايند رقابتي سعي دارند با عواملي چون افزايش ظرفيت ذخيره سازي و تبادل اطلاعات ،ايجاد امكانات نوين و بالا بردن سرعت و كيفيت خدمات خود به جذب متقاضي بپردازند.

سطوح چهارگانه يادگيري الكترونيك

1- بانك هاي اطلاعاتي

Knowledge Databases

اگر چه بانكهاي اطلاعاتي به منظور آموزش افراد به وجود نيامده اند , اما بانك هاي اطلاعاتي بنيادي ترين شكل يادگيري الكترونيك هستند. اين بانكها مي توانند اطلاعات, راهنمائي, توضيحات و ....را كه به صورت منظم دسته بندي شده اند در اختيار افراد قرار دهند اين بانكها تا حدودي تعاملي هستند به اين معنا كه مي توان با وارد نمودن مشخصات اطلاعات مورد نظر, اين بانكها را جستجو كرد.

2- حمايت در زمان

Online support

حمايت در زمان نوعي يادگيري الكترونيك است كه شبيه بانكهاي اطلاعاتي عمل مي كند. گردهم آيي ها, اتاق گفتگو, تابلو اعلان, پست الكترونيك, از انواع مختلف اين نوع يادگيري الكترونيك هستند. حمايت در زمان تعاملي تر از بانك هاي اطلاعاتي هستند و امكان رد و بدل شدن سوال و جواب را در مدت زمان بسيار كوتاه فراهم مي سازد.

3- آموزش غير همزمان

Asynchronous Trainng

يادگيري الكترونيك به معناي سنتي آن مترادف آموزش غير همزمان است. در اين نوع يادگيري كه به كمك لوح فشرده, شبكه اينترنت و يا اينترانت صورت مي گيرد يادگيرنده به تنهايي و بر اساس توانايي خود حركت مي كند . به صورت زنده مي توان با معلمان از طريق امكاناتي كه در سطح 2 نام برده شد, ارتباط برقرار كرد و يا مي توان به مآخذ مستقيما وصل شد.

4- آموزش همزمان

Synchronous traning

آموزش همزمان با حضور مدرس و به صورت زنده صورت مي گيرد. شركت كنندگان در كلاس در ساعت معيني به معلم و همينطور به يكديگر متصل مي شوند. امكان سوال و جواب در اين روش ميسر است . كلاس مي تواند براي مدت زمان مشخصي در يك دوره مشخص يك يا جند هفته اي / ماه و حتي سال طول بكشد. آموزشها عمدتا از طريق شبكه اينترنت, كنفرانس صوتي و يا تصويري, تلفن و يا پخش مستقيم دو طرفه صورت مي گيرد.

انتخاب محتواي يادگيري الكترونيك و ملاكهاي آن

تهيه و تدوين محتواي يادگيري الكترونيك مشكل ترين قدم در راه آموزش از روش سنتي به روش رايانه – محور است. آيا محتواي فعلي آموزش به صورت الكترونيك در خواهد آمد (convert) و يا اينكه محتواي آموزشي از محل ديگري خريداري خواهد شد (Purchase) و يا به امانت گرفته خواهد شد )Lease) و يا اينكه محتواي جديدي توسط سازمان تهيه و تدوين خواهد شد . (develop) انتخاب يكي از اين چهار روش براي تهيه و تدوين محتواي آموزشي بايد با توجه به پاسخ هاي داده شده به سوالات زير صورت گيرد:

1- آيا محتوا بايد به صورتي انتخاب شود كه بيشترين مخاطب را داشته باشد؟

2- آيا محتوا بايد به صورتي انتخاب شود كه مناسب افراد در دورترين نقاط باشد؟

3- آيا محتواي دوره بايد ارتباط تنگاتنگي با بازار كار داشته باشد,؟

و يا اينكه محتواي آن عام و مناسب اكثريت مخاطبان باشد؟

4- آيا محتواي دوره بايد به صورتي انتخاب شود كه براي مدتي بدون تغيير بماند و يا اينكه دائما محتاج اصلاح و بازنگري باشد؟

شش مقوله مديريتي, يادگيري, دامنه پخش, مواد آموزشي موجود مناسب با سرعت يادگيري دانش آموزان و مناسب با اصلاح و بازنگري از سوي معلم مي توان هر يك از محتواهاي آموزشي با تهيه سياهه اي ارزشيابي كرد.

اولین گام در جهت توسعه یادگیری الکترونیکی تولید محتواست
اولین گام در جهت توسعه یادگیری الکترونیکی تولید محتواست و مسوولان مربوطه باید با کمک و جذب سرمایه های بخش خصوصی تیمی را در خصوص تولید محتوا تشکیل دهند.
گرایش به سمت محتوا، شناخت ارزش محتوای الکترونیک و مراحل آن و بررسی راهکارهای دقیق تر ازجمله گام های موثر در زمینه یادگیری الکترونیکی است.(حسین کی نژاد،1387).

محصولات يادگيري الكترونيك

محصولات آموزشي توليد شده توسط موسسات مختلف كه قابل استفاده در دوره هاي ياگيري الكترنيك هستند, به پنج گروه تقسيم مي شوند:

1- دوره هاي آموزشي كه منجر به اخذ مدرك مي شوند.

اكثريت نرم افزارهاي اين گروه مناسب موسسات آموزش عالي هستند كه به منظور تكميل تحصيلات و يا گذر از آموزش از راه دور با استفاده از منابع نوشتاري به يادگيري الكترونيك تهيه شده اند. اين درس افزارها عمدتا شامل موارد زير هستند:

الف- راهنماي مدرسان

ب- تكاليف مشخص

ج- يادگيري مشاركتي دانش آموزان/ دانش جويان

د- القا حس تعلق داشتن به موسسه آموزشي

دانشگاه باز سرجان دانيل , كالج مديريت هنلي, كالج اشريج, كالج مجازي از جمله موسساتي هستند كه اين دوره را ارائه مي دهند.

2- دوره هاي آموزشي دراز مدت

اين دوره هاي آموزشي از نظر مدت زمان لازم براي تكميل آنها شبيه گروه اول مي باشند . با اين تفاوت كه در اين جا آموزشها لزوما به كسب مدرك خاص منجر نمي شود.

لوح هاي فشرده آموزشي كه اكثرا با هدف آموزشهاي مهارتي/ شغلي تهيه شده اند در اين رده قرار مي گيرند.

اين آموزشها ارزانتر بوده و به دليل تعيين نكردن تكاليف باي افراد, سريعتر به انجام ميرسند. اين گونه مطالب كه به صورت انفرادي فرا گرفته مي شوند بايد بتوانند انگيزش بسيار بالايي را در افراد ايجاد نمايند.

3- دوره هاي كوتاه مدت

رايجترين دوره هاي آموزشي دوره هاي كوتاه مدت هستند كه به صورت CD , متون نوشتاري و يا برنامه هاي شبكه اي را ارائه مي دهند. موسساتي كه اين نوع دوره ها را ارائه مي دهند, عبارتند از:

Skilboostrrs, Xebec, Knowledgepool, Learning 4 business, Skillsoft, Keyknowledge, Mindlraders

4- سايتهاي شبكه اي مرجع

اين سايته اغلب در زمينه مديريت دانش (Knowledge management) به صورت (on time) به افراد مراجعه كننده خدمات كوتاه مدتي را ارائه مي دهند. از اين گروه مي توان موسسات Harvard maneagmentor , Echelon learning , Support Site را نام برد.

5- نرم افزارهاي يادگيري الكترونيك

اين نرم افزارها به سه صورت در دسترس مي باشند .

الف- ابزار يادگيري مشاركتي- كه امكان تعامل يادگيرندگان و معلمان را فراهم كرده است.

ب- نظام مديرت يادگيري – كه ابزار كار مديران در طراحي بوده و نظارت بر جريان آن است.

ج- نرم افزارهاي نوشتاري كه جهت ايجاد و تدوين مطالب جديد مي توان از آنها استفاده كرد.

مهمترین وجه یادگیری الکترونیک افزایش بهره وری است

در اولین همایش بین المللی یادگیری الکترونیکی با هدف ارایه فناوری های نوین یادگیری 13 آذر.
وفا غفاریان رئیس شورای سیاست گذاری و عضو هیات علمی همایش یکی از دلایل اهمیت یادگیری الکترونیکی را در دنیا افزایش بهره وری عنوان و تاکید کرد: بررسی های به عمل آمده در امریکا نشان می دهد از هر یک دلاری که صرف یادگیری می شود 40 درصد آن صرف رفت و آمد دانشجو می شود. برای یادگیری یک فرد یا سازمان و دولت باید هزینه های بالایی را متحمل شود که یکی از مزیت های یادگیری الکترونیک کاهش این هزینه ها و افزایش بهره وری است.
عضو هیات علمی همایش یکی دیگر از مزیت های یادگیری الکترونییک را دوری از وابستگی های جغرافیایی و زمانی عنوان و خاطرنشان کرد: اگر موضوع یادگیری و برقراری عدالت توسعه و ایجاد فضای یکسان آموزشی در کشور مد نظر باشد هیچ روشی جایگزین یادگیری الکترونیک نمی شود. زیرا ایجاد مراکز آموزشی در مناطق دور دست و اعزام استاد به آن مناطق هزینه های بسیاری را در بر دارد که از طریق یادگیری الکترونیکی از شهرهای دور با هزینه کم می توان وارد فضای آموزشی شد.

اعتبار بخشيدن به مدارك

با روشهاي زير مي توان به مدارك ارائه شده از سوي موسسات آموزشي مجازي مي توان اعتبار بخشيد.

1- دريافت نامه كتبي از معلمان و مديران در مورد شايستگي هاي علمي و عملي فرد مورد نظر

2- دريافت مداركي در مورد تجربه كاري افراد

3- گذراندن پودمانهاي مهارتي كه نشان دهنده درگيري عملي فرد با كار است.

4- بررسي برنامه هاي درسي گذرانده شده از نظر توانائي ها و نقاط ضعف احتمالي ( بنامه درسي- نظام ارزشيابي- تكاليف)

5- مقايسه موسسه مجازي با موسسات غير مجازي معادل آن از لحاظ كار آمدي فارغ التحصيلان, ميانگين نمرات, استانداردهاي پذيرش افراد و فراغت از تحصيل.

ارزشيابي محيط يادگيري الكترونيكي:

در محيط يادگيري الكترونيكي همانند برنامه هاي آموزشي سنتي نياز به بازخورد وجود دارد .ارزشيابي ،دستيابي نظام مند به بازخورد درباره نحوه استفاده ،ميزان تاثير برخي از مواد و برنامه ها يا فرايندهاي مرتبط با بازده مورد انتظار حاصل از آنهاست.هدف اصلي لرزشيابي تاثير گذاشتن بر تصميم گيري درباره برخي از فعاليتها از طريق تدارك بازخورد است.

انواع ارزشيابي مورد استفتده در يادگيري الكترونيكي عبارتند از :

1-ارزشيابي تكويني

اين نوع ارزشيابي فرايند جمع آوري داده ها به عنوان بخشي از فرايند طراحي و تدوين برنامه است.هدف اين فعاليت كسب اطمينان از تعادل نظام و ايجاد پيشرفت در ساختار اصلي پروژه است .واژه تكويني نشان مي دهد كه داده ها در طول تكوين يا ساخت پروژه جمع آوري مي شوند .در طول فرايند ارزشيابي تكويني فعاليتهاي زير انجام مي شود:

الف-ارزشيابي مبتني بر طرح

ارزشيابي مبتني بر طرح به اين مسئله مي پردازد كه آيا بين اهداف آموزشي و ويژگي هاي طرح هماهنگي وجود دارد ياخير.

ب-ارزشيابي مبتني بر نظر متخصصان

در اين روش ارزشياب با استفاده از تخصص خود درباره اينكه نوآوري تا چه حد با ملاك هاي طراحي از پيش تعريف شده همخواني دارد،به تصميم گيري مي پردازد.در اين نوع ارزشيابي از روشهايي چون مشاهده ،مصاحبه استفاده مي شود.

ج-ارزشيابي مبتني بر كاربر

اين نوع ارزشيابي به جمع آوري داده ها از مجموعه بزرگي از كاربران به هنگام استفاده از مواد آموزشي در سطح وسيع و در موقيتهاي تدريس و يادگيري واقعي اشاره دارد.مشاهده ،پرس وجو،گزارش شخصي كاربران و پرسش نامه از مهمترين روشهايي هستند كه در اين نوع ارزشيابي به كار مي روند.

د-ارزشيابي از دست افزار (Courseware) يادگيري الكترونيك

هنگام ارزشيابي از دست افزار يادگيري الكترونيك لازم است ارزشيابي از ديدگاه يادگيرندگان , طراحي دست افزار, مديريت و ساير عوامل صورت گيرد.

2-ارزشيابي تراكمي

ارزشيابي تراكمي به تاثيرات ،نتايج و بازده هاي يك پديده يافرايند مي پردازد.داده هايي كه در اين فرايند جمع آوري مي شوند ،وقايع اتفاق افتاده در فرايند و نتايج آن را شرح مي دهند.ارزشيابي تراكمي دربرگيرنده ارزشيابي برون داد است و به اين مسئله مي پردازد كه آيا برنامه يا فناوري توانسته تاثير قابل توجهي بر بازده هاي آموزشي داشته باشد يا اثربخش نبوده است .ارزشابي تراكمي را مي توان از طريق ارزشيابي هاي رسمي(آزمون)،مشاهده مستقيم و تحليل فعاليتهاي يادگيري كاربران انجام داد .اين ارزشيابي نتايج برنامه را بررسي مي كند و به سنجش همه نتايج كلي برنامه به عنوان يك پديده كلي مي پردازد.در اين ارزشيابي ،هزينه-اثربخشي نيز مورد بررسي قرار مي گيرد .اين شاخص بيان كننده قضاوت درباره برون داد با توجه به فوايد مالي برخواسته از آن است(نايدو،2003).

در نهايت يادگيري الكترونيكي جانشيني براي يادگيري سنتي محسوب نمي شود و مطرح شدن اين نوع يادگيري دليلي بر آن نمي باشد كه محيطهاي يادگيري پيشين ما كاملا منسوخ و ازبين بروند بلكه اين رويكرد جديد به عنوان مكملي براي محيطهاي آموزشي گذشته و تسهيل كننده يادگيري سنتي مي باشد.

فهرست منابع

1-مباحث نوين در فناوري آموزشي:گردآوري و ترجمه سيد عباس رضوي،1386

2-یادگیری الکترونیک http://www.tehranedu.ir/ , http://search.yahoo.com

3- آموزش الکترونیک جمعه 12 تير 1384 - ايسنا http://search.yahoo.com

4-باشگاه خبرنگاران جوان

5-. http://www.edanesh.com http://search.yahoo.com

6- آموزش الکترونیکی http://search.yahoo.com/