مقدمه:
هدف، مهم ترین مفهوم در آموزش و پرورش است. تحقیق اهداف آموزش و پرورش رسالت اصلی هر نظام آموزشی است. معلم باید بداند که آموزش و پرورش اکنون در چه موقعیتی قرار دارد و می خواهد به چه سمتی حرکت کند. از طریق مطالعه اهداف مصوب و رسمی نظام آموزشی می توان به میزان مترقی و متعالی بودن اهداف نظام آموزشی آن کشور پی برد. سیاست گذاران و برنامه ریزان آموزش می کوشند از طریق تأمین وتخصیص منابع
مادی، مالی و انسانی مورد نیاز هر فعالیت آموزشی و پرورشی، اهداف تدوین شه در برنامه های توسعه آموزش و پرورش را محقق سازند.
هر کشوری متناسب با نظام ارزشی و سیاست های هیات حاکم و چشم اندازی که
برای آینده خود ترسیم کرده است به تدوین اهداف آموزشی و پرورشی خود می پردازد. در
کشور ما اهداف آموزشی و پرورشی از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی آموزش
و پرورش و کمیته های برنامه ریزی توسعه وزارت آموزش و پرورش تدوین می شوند و پس از
بررسی و تصویب مراجع ذیصلاح قابلیت اجرا پیدا می کنند.
معمولاً هر کشوری سعی دارد مبانی فلسفی، ایدئولوژیکی وعلمی مورد پذیرش
خود را اساس تدوین هدف های نظام آموزشی قرار دهد. برای مثال می توان به مواردی از
قبیل تحکیم مبانی دینی، ایجاد روحیه علمی و پژوهشگری، تفکر انتقادی، انتقال میراث
فرهنگی، کشف و پرورش استعداد فرزندان جامعه، آموزش مهارتهای آماده سازی نوجوانان
وجوانان برای احراز شغل و ... اشاره کرد.
مفهوم، تعریف هدف و اهداف آموزشی :
" هدف نقطه پایان امر یا فعالیتی می باشد که در یک برنامه ریزی قصد
رسیدن به آن را داریم. هم چنین هدف را نتیجه مطلوب یک رفتار نیز تعریف کرده اند"
(حسینی نسب و علی اقدم، 1375، ص 1318).
" هدف ها مقاصد یا نتایجی هستند که فرد می خواهد به آنها برسد "
(p136,2001,Hoy&Miskel)
اهداف آموزشی ویژگی ها و نتایجی هستند که نظام آموزشی می خواهد به آنها
دست یابد. به عبارت دیگر دانش، بینش و مهارت هایی که مطلوب یک جامعه بوده و از قبل
برنامه ریزی شده و مسیر حرکت نظام آموزشی را تعیین می کند " اهداف آموزشی" نامیده
می شوند.
تعیین اهداف آموزشی و پرورشی در قلمرو " فرایند برنامه ریزی آموزشی"
است. معمولا اهداف آموزشی هر جامعه بر اساس سیاست های حکومتی تعیین و اجرا می شوند.
از این دیدگاه، چون حاکمیت سیاسی تعیین کننده مسیر حرکت نظام آموزشی است، برنامه
ریزی آموزشی یک نوع " فعالیت سیاسی" تلقی می شود.
همه تلاش های عوامل آموزشی باید در راستای رسیدن به اهداف آموزشی و
پرورشی باشد. برای این که تحقق اهداف سهولت باید، تعیین آنها را مشروط به شرایطی
مانند که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود:
چهار شرط تحقق هدف ها از نظر لاک و لائم (1900,Look &Latham)
عبارتند از :
1- هدف هاباید مشخص و روشن باشند.
2- هدف ها باید چالش برانگیز باشند.
3- هدف ها باید قابل دستیابی باشند.
4- افراد باید نسبت به اهداف متعهد باشند. (به نقل از p
137,2001,Hoy&Miskel)
علاوه بر چهار شرط بالا می توان به پنج شرط زیر نیز در تعیین و تحقق هدف
ها اشاره کرد:
5- هدف ها باید قابل سنجش و اندازه گیری باشند.
6- هدف باید ارزشمند باشند تا افراد برای تحقق آنها از انگیزه های قوی
برخوردار باشند.
7- هدف باید با یکدیگر سازگاری و انسجام داشته باشند. اهداف نباید با
یکدیگر تعارض و ناهماهنگی داشته باشند. به عبارت دیگر تحقق یک هدف نباید خللی در
رسیدن به سایر هدف ها ایجاد کند.
8- هدف ها باید برآوردکننده نیازهای اساسی و جدید فراگیران باشند.
9- قابلیت انعطاف و بازنگری در هدف ها : اهداف باید مطابق با شرایط
جهانی و واقعیت های منطقی محلی تدوین شوند. این اهداف باید به گونه ای باشد که
بتوان آنها را متناسب با تغییر وتحولات جهانی و منطقه ای مورد بازنگری و اصلاح قرار
داد.
دسته بندی اهداف
از اهداف آموزشی دسته بندی های متفاوتی ارائه شده است. برخی از این دسته
بندی ها کلی و برخی از تفصیل بیشتر برخوردارند. در یک بیان کلی اهداف را می توان به
موارد زیر طبقه بندی کرد :
1- آرمانی (نهایی) 2- واسطه ای (میانی) 3- عینی
(جزئی)
تعریف هدف رفتاری :
هدف رفتاری عبارت است از توصیف واضح انتظارات آموزشی و پرورشی از
فراگیران.
هدف های رفتاری دارای سه جزء است :
1- رفتار فراگیر : مهارت یا دانشی که دانش آموز باید کسب کند. یا عملی
که وی باید قادر به انجام دادن آن باشد مانند تعریف کردن، شمارش، نام گذاری، دسته
بندی، تجزیه و تحلیل، طراحی، ارزیابی، جمع کردن، ضرب کردن....
2- شرایط انجام دادن عمل (عملکرد)
تحت چه شرایطی رفتار عملی می شود. مثلاً ارائه شفاهی یا نشان دادن
دریاچه ارومیه از روی نقشه طبیعی ایران.
3-معیار عملکرد : کار با چه کیفیتی انجام شود. استاندارد مور نظر کدام
است. مثلاً دریافت 80 امتیاز از 100 امتیاز.
ویژگی های اهداف رفتاری :
هدف های رفتاری، مواردی هستند که فراگیران باید آن ها را در پایان یک
جلسه کلاسی بدانند یا قادر به انجام دادن و اجرای آن باشند. این اهداف می تواند
مربوط به یک موضوع درس یا پایان یک دوره (نطری یا عملی)باشند. برای تعیین یک هدف
ویژه رفتاری دانش آموزان باید فعالیتی انجام دهند (بدانند چه چیزی را و چگونه انجام
دهند) با چه معیاری و مقیاسی، کجا و در چه شرایطی.
هدف های ویژه رفتاری برای دانش آموزان باید دارای ویژگی های زیر
باشد:
- به طور واضح بیان یامکتوب شود
- قابل سنجش و اندازه گیری باشد
- برای فراگیران واقعیت داشته و قابل دسترس باشد
- برای فراگیران معنی دار و متناسب باشد
- باید مدت دار بوده و در یک دوره زمانی معینی قابل تحقق باشد
منابع و اصول تدوین هدف های آموزشی و پرورشی :
هدف های آموزش و پرورش هر کشور معمولاً از سه منبع سرچشمه می گیرند.
- نیازهای فراگیران (دانش آموزان و دانشجویان)
- نیازها و انتظارات جامعه
- ساختار دانش
در هنگام تدوین هدف های آموزشی و پرورشی لازم است اصول زیر مورد توجه
قرار گیرند:
- اصل جامعیت رشد (توجه به رشد و پرورش جسمی، روانی، اجتماعی و عاطفی به طور
هماهنگ و همزمان)
- اصل به هم پیوستگی اهداف دوره های مختلف آموزشی (پیش دبستانی، ابتدایی،
راهنمایی تحصیلی، متوسطه و آموزش عالی)
- اصل انعطاف پذیری هدف ها با توجه به تحولات روز افزون علوم و فناوری در سطح
جهان و لزوم بازنگری و اصلاح هدف ها براساس ضرورت های زمانی.
مراحل کلی برنامه ریزی درسی :
هدف، بیان جنبه های مورد نظر مربوط به آینده است که فرد یا سازمان تلاش
می کنند به آن دست یابند. فاصله بین آنچه که هست و آنچه که باید باشد. اولین قدم در
برنامه ریزی تعیین " نیازها" و سپس تدوین " اهداف" براساس نیازها و اولویت ها
است.
مراحل کلی برنامه ریزی درسی به شرح زیر است :
- تعیین هدف یا هدف ها برمبنای نیازسنجی
- تعیین محتوا
- تعیین راهبردهای تدریس – یادگیری
- اجرای برنامه
- ارزش یابی و اصلاح برنامه
بنجامین بلوم و همکارانش هدف های آموزشی را به سه دسته (حیطه) زیر تقسیم
کرده اند :
1- حیطه شناختی
2- حیطه عاطفی
3- حطیه روانی – حرکتی
حیطه شناختی دارای شش سطح است :
1- معلومات (دانش)
در اینجا منظور از " دانش " فراخوانی یا یادآوری مناسب اطلاعاتی است که
قبلاً یاد گرفته شده است. شامل فراخوانی دادها، به یاد آوردن آنچه که قبلاً
فراگرفته شده است. تعریف، توصیف، برشمردن، دانش مربوط به داده ها، رویدادها، افراد
و مکان ها.
2-درک
این سطح از هدف های آموزشی شامل موارد زیر است:
درک اطلاعات، فهم معانی، انتقال معلومات به حوزه ای جدید، تفسیر وقایع،
مقایسه، منظم کردن، گروه بندی کردن، استنتاج علل پدیده ها، پیش بینی عواقب پیامدهای
امری.
تلخیص کردن، تفسیر کردن، مقایسه کردن، به هم پیوند زدن، تمیز قائل شدن،
تخمین زدن، مثال :
دانش آموز بتواند معنی یکی از اشعار سعدی را بیان کند.
3- کاربرد : استفاده از مثال برای کاربرد در جای
مناسب، به کاربردن اطلاعات، به کار بردن روش ها، مفاهیم، و نظریه ها در یک موقعیت
جدید. حل کردن مساله ای که مستلزم به کارگیری دانش یا مهارت خاصی است.
4- تجزیه و تحلیل : این سطح از هدف های آموزشی موارد
زیر را در بر می گیرد :
تجزیه کردن به اجزا، سازماندهی اجزاء، بازشناسی معانی مستتر و شناسایی
اجزاء
افعال رفتاری برای نشان دادن یادگیری در این سطح عبارتند از :
تجزیه و تحلیل کردن، جدا کردن، منظم کردن ، مربوط کردن ، طبقه بندی
کردن، مرتب کردن، تقسیم کردن ، استنباط کردن
5- ترکیب : چه چیز جدیدی می توان به موارد قبلی اضافه کرد که مساله حل
شود. استفاده از دانش قبلی برای خلق دانش نو(به طور خلاق و واگرایانه)، تعمیم دادن
براساس حقایق موجود، نتیجه گیری.
6- ارزش یابی : توانایی قضاوت کردن درباره ارزش و
اعتبار چیزی، مقایسه کردن یا تمیز قائل شدن بین دو یا چند نظریه، ارزش یابی نظریه
ها، انتخاب کردن بر مبنای استدلال، بررسی صحت شواهد.
افعال رفتاری برای نشان دادن یادگیری در این سطح عبارتند از :
سنجیدن، انتخاب کردن، قضاوت کردن
حیطه عاطفی :
این حیطه دربرگیرنده احساسات، عواطف، ترجیحات و ارزش ها است. و دارای
پنج سطح به شرح زیر است :
1- دریافت کردن : در این سطح دانش آموز به طور غیر فعال با پدیده ای
مواجه می شود . مثلا موسیقی می شنود. در این سطح شاگرد از وجود پدیده ای آگاه می
شود، وظیفه معلم توجه شاگردان به پدیده مورد نظر است.
2- پاسخ دهی : در این سطح دانش آموز به طور فعال عمل می کند. علاوه بر
این که به پدیده ای توجه می کند از خود واکنش نیز بروز می دهد. مثلا در مورد یک
معضل اجتماعی با هم کلاسی هایش بحث وارد بحث می شود.
3- ارزش گذاری : در این سطح رفتار پدیده یا موضوعی برای دانش آموز
ارزشمند تلقی می شود. این ارزشمندی طیفی از پذیرش تا متعهد شدن را در بر می گیرد.
مانند احساس مسئولیت کردن در انجام کاری
4- سازمان دادن : کنار هم گذاردن ارزش های متفاوت و حل تعارض بین آنها و
اقدام با ایجاد نوعی سازگاری درونی بین ارزش ها در این سطح فرد ارزش های مختلف را
با هم مقایسه و ترکیب کرده و فلسفه زندگی خود را می سازد.
5- متصف شدن به صفات ویژه :
فرد در این سطح متصف به صفاتی می شود که از طریق نظام ارزش ها در وی
درونی شده اند. بلوم این سطح را هدف نهایی تعلیم و تربیت می داند. فرد در این سطح
دارای ارزش هاییی است که در طول زندگی آنرا به همراه خواهد داشت.
حیطه روانی – حرکتی : این حیطه دربردارنده مهارت های عملی و فعالیت های
بدنی است که مستلزم نوعی هماهنگی می باشد. اهمیت این حیطه در آموزش های فنی- حرفه
ای بیشتر است.
هدف های آموزشی در حیطه روانی – حرکتی :
1- مشاهده : فعالیت هایی که به هماهنگی بین اندام های مختلف نیاز
دارند.
2- تقلید: فعالیت هایی که به پیروی از رهنمود و دستور عمل نیاز
دارند.
3- تمرین و دقت : توانایی افزایش سرعت در عمل و انجام دادن اصلاحات
لازم با توجه به نیاز موقعیت های مشخص.
4- تطابق : برقراری هماهنگی بین یک مجموعه از اعمال با رعایت نظم و
کارایی لازم.
5- تسلط : تسلط یافتن بر اعمال خود به میزانی که به صورت خودکار
فعالیت انجام پذیرد.
کاربرد و مزایای دسته بندی هدف های آموزشی :
- انتخاب محتوای متناسب با هدفموزآ
- تسهیل تحقق هدف ها از طریق حرکت از جزء به کل
- انتخاب روش تدریس مناسب
- انتخاب ابزار و وسایل مناسب آموزشی و کمک آموزشی
- درک بهتر هدف ها از طریق تجزیه وتحلیل هدف های کلی به سه حیطه و هر حیطه به زیر
مجموعه مرتبط
- جامعیت ارزش یابی
- تعیین سطح کیفیت آموزش معلم و یادگیری فراگیران
اهداف علمی – آموزشی :
1-تقویت روحیه تحقق، تعقل و تفکر، بررسی و تعمق، نقد و ابتکار.
2- پرورش روحیه تعلیم و تعلم و تربیت مستمر.
3- شناخت، پرورش و هدایت استعدادهای افراد در جهت اعتلای فرد و
جامعه.
4- شناخت اسرار جهان آفرینش و قوانین طبیعت به عنوان آیات الهی به منظور
پیشبرد دانش و معرفت و تجارب بشری.
5-ترویج زبان و خط فارسی به عنوان زبان و خط رسمی مشترک مردم ایران و
آموزش زبان عربی به منظور آشناییی با قرآن و معارف اسلامی.
6- توسعه علوم و فنون و مهارت های مورد نیاز فرد و جامعه.
7-پرورش روحیه مشارکت و همکاری در فعالیت های گروهی.
اهداف اخلاقی :
1-تزکیه و تهذیب نفس و رشد فضایل و مکارم اخلاقی براساس ایمان به خدا و
تقوای اسلامی.
2- پرورش روحیه تعبد الهی و التزام عملی به احکام و آداب اسلامی.
3- پرورش روحیه اعتماد به نفس و استقلال شخصیت.
4- تقویت احساس کرامت اخلاقی و برانگیختن عزت نفس.
5- پرورش متعادل عواطف انسانی و همزیستی مسالمت آمیز.
6- پرورش روحیه نظم و انضباط.
7- پرورش روحیه مبارزه با بیکارگی، بطالت و مشاغل کتاب.
اهداففرهنگیهنری
:
1- شناخت، پرورش و هدایت ذوق و استعدادهای مختلف هنری و زیبایی
شناسی.
2- شناخت زیبایی های جهان آفرینش به عنوان مظاهر جمال الهی.
3- شناخت هنر اسلامی و هنرهای ملی و جهانی مناسب.
4- پرورش روحیه حفظ میراث فرهنگی، هنری و تاریخی.
5- شناخت ادب فارسی به عنوان جلوه گاه ذوق، هنر و مظهر وحدت ملی و
اجتماعی کشور.
6- شناخت فرهنگ و آداب و سنن مطلوب جامعه ی اسلامی ایران.
7- تقویت روحیه احتراز از رسوم منحط و خرافی.
8- شناخت تاریخ و فرهنگ و تمدن اسلام، ایران و جهان با تأکید بر
فرهنگ معاصر.
اهداف اجتماعی :
1- پرورش روحیه پاسداری از قداست و روابط خانواده بر پایه حقوق و اخلاق
اسلامی.
2- پرورش روحیه تحقق بخشیدن به قسط اسلامی و پاسداری از آن.
3- پرورش برادری و تعاون اسلامی و همبستگی ملی وفرهنگی و تقویت آن.
4- پرورش روحیه امر به معروف و نهی از منکر به عنوان وظیفه ای
همگانی.
5- پرورش روحیه احترام به قانون و التزام به رعایت آن.
6- پرورش روحیه نظم در روابط فردی و اجتماعی.
7- پرورش روحیه مسئولیت پذیری و مشارکت در فعالیت های دینی، فرهنگی و
اجتماعی.
8- تقویت روحیه تولی و تبری.
9- تقویت روحیه گذشت، فداکاری و ایثار در روابط اجتماعی.
10- پرورش سعه صدر و تحمل آرای دیگران در برخورد با اندیشه ها.
11- پرورش روحیه احترام به شخصیت افراد ومراعات حقوق مادی و
معنوی آن.
12- پرورش روحیه مقاومت در برابر تبلیغات سوء.
اهداف تربیتی :
1- تأمین سلامت جسمی و بهداشت روانی با فراهم ساختن شرایط مناسب.
2- تقویت روحیه رعایت بهداشت عمومی و حفظ محیط زیست.
3- پرورش روحیه توجه به تربیت بدنی به عنوان زمینه ای برای رشد معنوی
انسان.
مولف دکتر حسین عبداللهی سال 1387 چاپ دوم : 1391 انتشارات دانشگاه
علامه طباطبائی منبع کتاب درآمدی بر روش ها، فنون و مهارت های تدریس
:: موضوعات مرتبط:
طراحی آموزشی
